شرف الدین سعدی شیرازی ازشاعران قرن هفتم هجری ایران ومردی خوش مشرب وبذله گوورگ گوبود..رگ گوبودن وی به اندازه ای است که گاهی واژه های بکاربرده شده توسط وی بسیارعامیانه وخلاف ادب میباشد.اشعارونوشته های اوبیشترجنبه پندواندرزو درعین حال لطا فت ادبی دارد.ازمنتقدین وی احمد کسروی است که بعلت اظهارتمایل سعدی بکاری که دراسلام مجازات اعدام داردازوی بشدت انتقادکرده است.
ازاشتباهات فکری وی ضرب المثل معروف « چوب استادبه زمهرپدر»است که درمیان ایرانیان رواج داردوباتاثیرآن چه اندازه چوب هاوترکه هاکه بوسیله آموزگاران ومکتب داران نادان وبی رحم برپیکر لطیف کودکان ایرانی فرودنیامده وسبب ترک تحصیل وفرارازمدرسه نشده است وکدورت هاوناراحتی های بزرگان بویژه پدران ومادران برای بیرون ریختندردهایشان ،بروی نونها لان منعکس نشده است. ونیزضرب المثل معروف « دروغ مصلحت آمیزبه ازراست فتنه انگیز» که مجوزدروغگویی بدست نسل های پس ازاودرمدت هفتصدسال داده است. سعدی بامطرح کردن آنهابدون آنکه عمدداشته باشدبه نسلهای ایرانی پس ازخودخیانت کرده است. زیرا،این ضرب المثل هادررفتاربی رحمانه باکودکان ونوجوانان این مرزوبوم ورواج یافتن دروغگویی بسیارموئربوده وبخشی ازدستورالعمل تربیتی مابوده است. وهنوزهم درجامعه ایرانی رواج دارد.وبه آسانی می توان پی برد که هم دروغگویی موردنظر سعدی وهم آزاروشکنجه کودکان بی گناه ودراسارت بزرگان ،باتعالیم اسلام مخالفت دارد.ازویژگیهای اخلاقی منفی که سعدی بدان دچاربود،چاپلوسی است که درنوشته های خودهم بکاربرده است.*
دراینجا چندتکه ازحکایت ها ی سعدی آورده می شود:
حکایت نخست
یکی ازملوک خراسان ،محمودسبکتکین رابخواب چنان دیدکه جمله وجوداوریخته بودوخاک شده ،مگرچشمان اوکه همچنان درچشم خانه همی گردیدونظرمی کرد.سایرحکماازتاویل این فروماندند،مگردرویشی که بجای آوردوگفت:
هنوزنگرانست که ملکش بادگرانست.
بس نامور به زیرزمین دفن کرده اند کزهستیش بروی زمین بر نشا ن نماند
وان پیر لاشه را که سپردند زیر گل خاکش چنان بخورد کزواستخوان نما ند
زنده است نا م فرخ نوشین روان بخیر گر چه بسی گذشت که نوشین روان نما ند
خیری کن ای فلان و غنیمت شما ر عمر زان پیشتر که با نک بر آید فلان نماند**
حکایت دوم
درویشی مستجاب الدعوه دربغدادپدیدآمد.حجاج یوسف راخبرکردند. بخوانندش وگفت: دعای خیری برای من کن. گفت:
خدایا جانش بستان.
حجاج یوسف گفت: از بهرخدای این چه دعااست؟
درویش گفت:این دعای خیراست تراوجمله مسلمانان را.
ای زبردست زیردست آزار گرم تا کی بمانداین بازار
به چه کارآیدت جهانداری مردنت به که مردم آزاری ***
حکایت سوم
مردم آزاری راحکایت کنند که سنگ برسرصالحی زد.درویش رامجال انتقام نبود. سنگ رانگاه همی داشت تازما نی که ملک رابرآن لشگری خشم آمدودرچاه کرد.
درویش اندرآمدوسنگ درسرش کوفت.
گفتا توکیستی ومرا این سنگ چرازدی؟
گفت: من فلانم واین همان سنگ است که درفلان تاریخ،به سرمن زدی.
گفت: چندین روزگارکجا بودی!
گفت: ازجاهت،اندیشه همی کردم.اکنون درچاهت دیدم فرصت غنیمت دانستم.
نا سزایی را که بینی بخت یار عا قلان تسلیم کردند اختیار
چون نداری ناخن درنده تیز باددان آن به که کم گیری ستیز
هر که با پولاد با زو پنجه کرد ساعد مسکین خود را رنجه کرد
باش تا دستش ببندد روزگار پس به کام دوستان مغزش بر آر ****
شعر
دعوای یهودی و مسلمان
یکی جهود و مسلما ن نزاع می کردند که خنده گرفت از حدیث ایشانم
بطیره گفت مسلمان گر این قباله من درست نیست خدایا جهود می رانم
جهود گفت به تورات می خورم سوگند وگر خلاف کنم همچو تو مسلمانم
گر از بسیط زمین عقل منعدم گردد بخود گمان نبرد هیچ کس که نادانم *****
*-یکی ازوزیران علوم پس ازانقلاب گفته است:اگرامروزسعدی بود
می توانست استاددانشگاه شودولی فردوسی نمی توانست !
** – کلیات سعدی ویرایش محمد علی فروغی ص ۷۷
*** – کلیات سعدی ویرایش محمد علی فروغی ص 88
**** – کلیات سعدی ” محمد علی فروغی ص ۹۷
***** – گلستان سعدی ” ” “